Kurczak Russella

Wiele zwierząt wykazuje instynktowną wiarę w powtarzalność pewnych zjawisk:

Zwierzęta domowe na widok karmiącej je zazwyczaj osoby oczekują pożywienia. Wiemy, że te wszystkie, dość prymitywne oczekiwania jednostajności bywają zwodnicze. Człowiek, który karmił kurczaka co dzień, przez całe jego życie, w końcu zamiast tego skręca mu kark, dowodząc zarazem, że kurczakowi przydałby się bardziej wyrafinowany pogląd na jednostajność przyrody. [1]

Nie sądźmy jednak pochopnie, że sytuacja człowieka jest znacząco lepsza. Zdrowy rozsądek każe nam przecież wierzyć, że słońce wzejdzie kolejnego poranka, ponieważ dotąd wschodziło codziennie. Możliwe zatem, że „nie jesteśmy wcale w lepszym położeniu niż kurczak, któremu nieoczekiwanie skręcono kark” [2].

W ten sposób Bertrand Russell odnosi się do problemu indukcji, jako metody zdobywania wiedzy. Indukcja polega na wyciąganiu ogólnych wniosków w oparciu o jednostkowe przypadki (obserwacje, doświadczenia). Jest to jednak rozumowanie zawodne, ponieważ żadna liczba powtórzeń jakiegoś zdarzenia nie gwarantuje, że zajdzie ono w przyszłości. Natomiast do obalenia każdej teorii wystarczy tylko jeden kontrprzykład [3]. Indukcja nie jest więc metodą, za pomocą której można czegokolwiek dowieść. To, że słońce wschodziło dotąd każdego poranka nie oznacza, że będzie tak zawsze. Tym bardziej fakt, iż budziliśmy się dotychczas codziennie, nie powinien utwierdzać nas (podobnie jak i kurczaka) w przekonaniu, że będziemy żyć wiecznie.

Chociaż indukcja nie może zostać uznana za prawidłową metodę zdobywania i weryfikowania wiedzy naukowej, może ona być pomocnym narzędziem przy wysuwaniu hipotez. W praktyce nowe teorie szkicowane są na ogół na bazie ograniczonego zbioru obserwacji. Natomiast poprawność, czy też prawdziwość tych teorii musi być już sprawdzana w inny sposób.

Sokrates zapatrzony jest w słońce, od Sokratesa uzależniony jest kurczak a od kurczaka kurza pchła.
Nie widzimy natomiast czy coś zapatrzone jest w kurzą pchłę oraz w co zapatrzone jest słońce.

Komentarz uzupełniający:

• Syntetyczne ujęcie rozważanego tu egzystencjalnego problemu kurczaka, stanowi znane przysłowie „Indyk myślał o niedzieli, a w sobotę łeb mu ścięli”.
• Opisywane wyżej zastrzeżenia nie dotyczą indukcji matematycznej, która wbrew swojej nazwie jest metodą dedukcyjną i jako taka jest rozumowaniem niezawodnym.

———
[1] [2] B. Russell, Problemy filozofii, przeł. W. Sady, Warszawa 2004, s. 71.
[3] Krytyczną analizę zagadnienia indukcji znaleźć można [w:] K. R. Popper, Wiedza Obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna, przeł. A. Chmielewski, Warszawa 2002, ss. 9-46.